Η σχέση του διαβήτη με τη λοίμωξη είναι πολύπλοκη. Έχει υποστηριχθεί από πολλούς ότι αρκετές ιογενείς λοιμώξεις, ιδιαίτερα αυτές που προκαλούνται από τους ιούς κοξάκι (coxsachie) (ορότυπος Β4), συνδέονται με αυτοάνοσο μηχανισμό, με το διαβήτη τύπου 1 (ινσουλινοεξαρτώμενο). Ωστόσο, υπάρχουν αρκετοί που υποστηρίζουν ότι οι λοιμώξεις στα παιδιά προστατεύουν τα άτομα από την εμφάνιση του διαβήτη τύπου 1. Δεν υπάρχει, βέβαια, καμία αμφιβολία ότι ο διαβήτης προδιαθέτει σε λοιμώξεις και ότι οι λοιμώξεις απορυθμίζουν το διαβήτη.

Για να προκαλέσει ένα μικρόβιο λοίμωξη στον οργανισμό πρέπει να ξεπεράσει τρείς μηχανισμούς άμυνας:
α) Ο πρώτος μηχανισμός αφορά το δέρμα, βλεννογόνους και τις εκκρίσεις τους (δέρμα: ιδρώτας, σμήγμα, βλεννογόνοι: βλέννα, ένζυμα) και εμποδίζει μηχανικά την είσοδο των μικροβίων,

β) ο δεύτερος μηχανισμός άμυνας αφορά τα φαγοκύτταρα (κύριος αντιπρόσωπος είναι τα πολυμορφοπύρηνα λευκά αιμοσφαίρια του αίματος) και διάφορες ουσίες που βρίσκονται στο αίμα. Τα φαγοκύτταρα με ορισμένες ουσίες του αίματος προσλαμβάνουν και καταστρέφουν τα μικρόβια που έχουν ξεπεράσει τον πρώτο μηχανισμό άμυνας και

γ)ο τρίτος μηχανισμός αφορά το ανοσολογικό σύστημα με παραγωγή αντισωμάτων και ενεργοποίηση των λεμφοκυττάρων.
    

Ο πρώτος και ο δεύτερος μηχανισμός είναι φυσικοί, μη ειδικοί, που λειτουργούν ανεξάρτητα από τα είδη μικροβίων που απειλούν τη ζωή, ενώ ο τρίτος μηχανισμός λειτουργεί ξεχωριστά (ειδικά) για καθένα παθογόνο μικροοργανισμό και είναι αυτός που παρέχει ανοσία (προστασία) σε ένα μόλυνση.

Διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι στο διαβήτη, όταν δεν είναι ρυθμισμένος, υπάρχουν προβλήματα και στις τρείς γραμμές άμυνας. Συγκεκριμένα, στην πρώτη γραμμή άμυνας υπάρχει πρόβλημα στην ακεραιότητα του δέρματος. Στο διαβήτη υπάρχει, λόγω νευροπάθειας, ελαττωμένη αισθητικότητα στο δέρμα. Έτσι μπορεί ρωγμές, λόγω μικροτραυματισμών, να μη γίνονται αντιληπτές. Κάποιες ρωγμές που συμβαίνουν συνήθως στα πόδια και ιδιαίτερα στα πέλματα των ποδιών διευκολύνουν την είσοδο μικροβίων.

Στη δεύτερη γραμμή άμυνας τα φαγοκύτταρα και ιδιαίτερα τα πολυμορφοπύρηνα λευκά αιμοσφαίρια δεν μπορούν να καταστρέψουν τα μικρόβια τόσο καλά όπως στα φυσιολογικά άτομα. Επίσης, επειδή στο διαβήτη υπάρχει δυσλειτουργία των αιμοφόρων αιμοφόρων αγγείων, η κυκλοφορία του αίματος δεν είναι τόσο καλή και τα πολυμορφοπύρηνα είναι σε μικρότερο αριθμό στους διάφορους ιστούς.

Στην τρίτη γραμμή, ενώ η διαδικασία παραγωγής αντισωμάτων δεν επηρεάζεται (γι’ αυτό και η αποτελεσματικότητα των εμβολίων είναι ίδια στα άτομα με διαβήτη όπως και στα φυσιολογικά άτομα), φαίνεται ότι επηρεάζεται σε μικρότερο βαθμό η λειτουργία των Τα-λεμφοκυττάρων, χωρίς ωστόσο να φαίνεται ότι αυτό έχει πρακτικά κλινική σημασία.

Τέλος, η αυξημένη γλυκόζη διευκολύνει τον πολλαπλασιασμό των μικροβίων.

Ωστόσο, παρά την ύπαρξη αυτών των δυσλειτουργιών στο αίμα, δεν μπορούμε να πούμε ότι γενικά οι διαβητικοί είναι πιο επιρρεπείς στις λοιμώξεις.

Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται ότι ορισμένες λοιμώξεις που συμβαίνουν στους διαβητικούς, όπως και σε κάθε άνθρωπο, να είναι πιο σοβαρές και ορισμένες να υποτροπιάζουν (να εμφανίζονται ξανά μετά τη θεραπεία ευκολότερα).

Λοιμώξεις του ουροποιητικού

Διάφορες λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος συμβαίνουν συχνότερα στους διαβητικούς, όπως ασυμπτωματική βακτηριουρία (μικρόβια πάνω από 100.000/κ.εκ. ούρων) χωρίς να υπάρχουν συμπτώματα (συχνοουρία, πόνος στην ούρηση, απότομο αίσθημα για ούρηση), κυστίτιδα (συχνοουρία, πόνος στην ούρηση, απότομο αίσθημα για ούρηση), πυελονεφρίτιδα (πυρετός, ρίγος ναυτία, εμετοί, πόνος στη μέση ή ευαισθησία στην περιοχή των νεφρών). Αν και πολύ σπάνιες, συμβαίνουν συχνότερα στους διαβητικούς επιπλοκές όπως περινεφρικό απόστημα, εμφυσηματική κυστίτιδα και εμφυσηματική πυελονεφρίτιδα.

Εκτός από το αυξημένο σάκχαρο, άλλοι παράγοντες που ευνοούν την ουρολοίμωξη είναι νευροπάθεια (ατονία) της κύστης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην αδειάζει πλήρως η κύστη κατά την ούρηση, κατάσταση που διευκολύνει τον πολλαπλασιασμό των μικροβίων.
Στην περίπτωση που υπάρχει λοίμωξη, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά χωρίς τη συνταγή γιατρού.
Λοιμώξεις του γεννητικού συστήματος

Κολπίτιδα
Χωρίς να υπάρχουν επαρκή στοιχεία, υπάρχει διάχυτη η εντύπωση ότι η μυκητίαση του κόλπου (κολπίτιδα από μύκητες του γένους Gandida) είναι συχνότερη στις γυναίκες με διαβήτη.

Βαλανοποσθίτιδα
Η βαλανοποσθίτιδα (μυκητιασική λοίμωξη του πέους συνήθως από μύκητες του γένους Candida) είναι συχνότερη στους άνδρες με διαβήτη.Αυτές οι λοιμώξεις αποδίδονται στην ιδιότητα των μυκήτων του γένους Candida να προσκολλώνται ευκολότερα στο επιθήλιο του κόλπου ή του πέους, ενώ συγχρόνως, όπως προαναφέρθηκε, τα φαγοκύτταρα δεν λειτουργούν καλά για να καταστρέψουν τους μύκητες.
Οδοντιατρικές φλεγμονές

Διάφορες λοιμώξεις του δέρματος όπως θυλακίτιδα, ψευδάνθρακας («καλόγερος») είναι πιο συχνές στο διαβήτη. Οι λοιμώξεις αυτές συνήθως συνήθως  οφείλονται σε βακτήρια, όπως σταφυλόκοκκο.
Συχνές επίσης οι λοιμώξεις από μύκητες σε περιοχές που είναι ζεστές και υγρές και υπάρχουν αναδιπλώσεις του δέρματος, όπως κάτω από το μαστό, τη μασχάλη, τις μηροβουβωνικές πτυχές (μεταξύ εφηβαίου και μηρών), μεταξύ των δαχτύλων (ιδιαίτερα των ποδιών) και στις γωνίες του σώματος.

Λοίμωξη των κάτω άκρων
Φαίνεται ότι οι λοιμώξεις των κάτω άκρων είναι αυξημένες στους διαβητικούς. Όπως προαναφέρθηκε, οι ρωγμές που γίνονται στα πόδια, λόγω ελαττωμένης ευαισθησίας, δεν γίνονται αντιληπτές, με αποτέλεσμα να γίνεται μόλυνση της περιοχής με διάφορα μικρόβια που μπορεί να προκαλούν πολύ σοβαρή λοίμωξη ιδιαίτερα όταν προϋπάρχει «διαβητικό πόδι» (έλκος στο πόδι που συνδυάζεται με νευροπάθεια ή περιφερική αγγειοπάθεια). Η λοίμωξη του «διαβητικού ποδιού» μπορεί να επεκτείνεται στα οστά (οστεομυελίτιδα) ή να είναι νεκρωτική (γάγγραινα) και να καταλήγει σε ακρωτηριασμό.

Ιδιαίτερη όμως προσοχή πρέπει να δοθεί στο γεγονός ότι δεν υπάρχει πάντα λοίμωξη στο έλκος του «διαβητικού ποδιού», καθώς επίσης και στο γεγονός ότι η παρουσία των μικροβίων στην περιοχή του έλκους δεν σημαίνει πάντα ότι προκαλούν τη λοίμωξη. Η λοίμωξη πιστοποιείται μόνο από το γιατρό που βασίζεται στην κλινική εξέταση. Ουδέποτε όμως πρέπει να λαμβάνονται αντιβιοτικά χωρίς τη συνταγή του γιατρού.
Αναπνευστικές λοιμώξεις

Διάφορες μελέτες που έχουν γίνει δίνουν αντικρουόμενα αποτελέσματα αναφορικά με τη συχνότητα και τη βαρύτητα των περισσοτέρων αναπνευστικών λοιμώξεων (λ.χ. πνευμονίας, γρίπης, παραρινικολπίτιδας) στους ασθενείς με διαβήτη.
Για ορισμένες μόνο αναπνευστικές λοιμώξεις (λ.χ. χρόνια βρογχίτιδα) φαίνεται ότι είναι ελαφρώς συχνότερες στους διαβητικούς σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό.

Ειδικές λοιμώξεις
Φυματίωση
Ο διαβήτης φαίνεται να προδιαθέτει σε λοίμωξη από το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης.

Μυκητίαση από ζυγομύκητες
Η ζυγομυκητίαση (παλιότερη ονομασία μουκορμυκητίαση) προκαλείται από διάφορα γένη ζυγομυκήτων (περιλαμβάνουν το γένος μούκορ και από αυτό προέκυψε η παλαιότερη ονομασία). Πρόκειται για βαριά λοίμωξη στην περιοχή της μύτης που γρήγορα επεκτείνεται στο κρανίο (γι’ αυτό και συχνά ονομάζεται ρινοεγκεφαλική μουκορμύκωση). Το 50% των περιπτώσεων παρουσιάζεται στα άτομα με διαβήτη που είναι τελείως αρρύθμιστος με πολύ υψηλό σάκχαρο χωρίς να θεραπεύεται και μεγάλη συγκέντρωση προϊόντων μεταβολισμού των λιπών (κετονικά σώματα), κατάσταση που ονομάζεται διαβητική οξέωση. Σημειώνεται όμως η λοίμωξη οφείλεται όχι τόσο στο σάκχαρο αυτό καθαυτό αλλά στην απουσία ινσουλίνης.

Κακοήθης εξωτερική ωτίτιδα
Η κακοήθης εξωτερική ωτίτιδα (λοίμωξη του έξω ακουστικού πόρου με επέκταση στους παρακείμενους μαλακούς ιστούς, στη μαστοειδή απόφυση και στο κεντρικό νευρικό σύστημα) προκαλείται αποκλειστικά σχεδόν από την ψευδομονάδα και σπάνια από μύκητες του γένους  Aspergillus.
Η λοίμωξη γενικά είναι πάρα πολύ σπάνια, αλλά φαίνεται να έχει προτίμηση στα άτομα με διαβήτη.

Μετεγχειρητικές λοιμώξεις
Από διάφορες συγκριτικές μελέτες συμπεραίνεται (λ.χ. στερνοτομή, αρθροπλαστική, αγγειοπλαστική) ότι λοιμώξεις που εμφανίζονται έπειτα από εγχειρήσεις είναι συχνότερες στο διαβήτη.

Εμφυσηματώδης χολοκυστίτιδα

Σπάνια λοίμωξη της χοληδόχου κύστης, διαφέρει από τη συνήθη χολοκυστίτιδα επειδή τα μικρόβια που την προκαλούν παράγουν αέρια (αναγνώριση με απεικονιστικές μεθόδους, π.χ. αξονική τομογραφία). Το 30%-40% των περιπτώσεων παρατηρείται στα άτομα με διαβήτη.

Προφύλαξη από τις λοιμώξεις

Οι λοιμώξεις πρέπει να προλαμβάνονται στο διαβήτη, όχι μόνο γιατί μπορεί να είναι βαρύτερες αλλά και για το λόγο ότι οι λοιμώξεις απορυθμίζουν το σάκχαρο και δημιουργείται με αυτό τον τρόπο φαύλος κύκλος:

λοίμωξη απορρύθμιση σακχάρου προϋπόθεση για λοίμωξη.

Επειδή δε οι λοιμώξεις στο διαβητικό στην αρχή μπορεί να μην είναι τόσο έκδηλες όσο στα φυσιολογικά άτομα, συνίσταται συχνός έλεγχος για τις συχνότερες από αυτές, όπως είναι η μυκητιασική κολπίτιδα-στοματίτιδα-βαλανοποσθίτιδα, η οδοντική λοίμωξη(λ.χ. ουλίτιδα – περιοντίτιδα) και η ουρολοίμωξη (π.χ. ασυμπτωματική μικροβιουρία). Σημειώνεται ότι δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου η ανακάλυψη του διαβήτη γίνεται με εξέταση αίματος με αφορμή επανειλημμένες κολπίτιδες ή βαλανοποσθίτιδες ή ουρολοιμώξεις.

Στην περίπτωση που υπάρχει λοίμωξη, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά χωρίς τη συνταγή γιατρού. Ισχύει το αξίωμα: «Καθόλου αντιβίωση παρά κακή αντιβίωση».

Επίσης, τα άτομα με διαβήτη πρέπει να εμβολιάζονται για τα διάφορα μικρόβια και ιδιαίτερα για τον ιό της γρίπης και για τον πνευμονιόκοκκο σύμφωνα με τη συνταγή του γιατρού και ιδιαίτερα αυτά που είναι άνω των 65 ετών.

Η σωστή (ιδανική) ρύθμιση του σακχάρου του αίματος που, ανάλογα με τη βαρύτητα και κατόπιν οδηγιών του γιατρού, μπορεί να είναι μια ή περισσότερες από τις παρακάτω διαδικασίες: απώλεια βάρους, φαρμακευτική αγωγή, ορθολογιστική διατροφή.

Επίσης, είναι αναγκαία:
Α) Διακοπή του καπνίσματος, καθόσον βλάπτει τα αγγεία, με συνέπεια να διευκολύνεται η λοίμωξη, όπως αυτή των ποδιών.
Β) Σωματική άσκηση.  
Γ) Συχνός και καλός καθαρισμός του σώματος
Δ) Συχνή περιποίηση των ποδιών (πλύσιμο με σαπούνι και νερό)
 Ε) Αποφυγή τραυματισμού των ποδιών.

Γι’ αυτό συνιστάται:
1) Όχι γυμνά πόδια
2)  Χρήση ευρύχωρων παπουτσιών
3) Όχι περιποίηση των ποδιών για κάλους με ξυραφάκι
4) Κόψιμο των νυχιών.
    

Τέλος, όταν εκδηλωθεί το «διαβητικό πόδι», χρειάζεται καθαρισμός και περιποίηση του έλκους από εξειδικευμένο προσωπικό.

Ν.Ι.ΛΕΓΑΚΗΣ
Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών