Ένα από τα άκρως ενδιαφέροντα θέματα που απασχολούν μεγάλη μερίδα επιστημόνων που ασχολούνται με το πρόβλημα της παχυσαρκίας, είναι το Μεταβολικό Σύνδρομο και οι πολλές και ποικίλες επιπτώσεις που έχει στην ανθρώπινη υγεία. Το Μεταβολικό Σύνδρομο που αποτελεί την μεταγενέστερη ονομασία του Συνδρόμου Χ, χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένα στοιχεία και παραμέτρους, άρρηκτα συνδεδεμένες με τον ανθρώπινο μεταβολισμό.

Μια μεγάλη πρόκληση για τους ιατρούς και ιδίως τους διαβητολόγους είναι τα άτομα που παρουσιάζουν μη ινσουλινοεξαρτώμενο σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση, ανδρογενή παχυσαρκία, μαζί με διαταραχές στο μεταβολισμό των λιπιδίων.
Τα άτομα αυτά βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο να εμφανίσουν στεφανιαία νόσο, αγγειοεγκεφαλικά επεισόδια και προβλήματα στα περιφερικά αγγεία των κάτω άκρων, διότι ενώ καθεμιά από τις παραπάνω παραμέτρους αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου, όταν συσσωρευτούν στο ίδιο άτομο περισσότεροι του ενός από αυτούς, ο κίνδυνος δεν διπλασιάζεται απλώς αλλά πολλαπλασιάζεται.

Αρκετά συχνά, ένα άτομο παρουσιάζει δύο ή περισσότερους από τους προαναφερθέντες παράγοντες κινδύνου. Η συγκέντρωση αυτών, σε διάφορους συνδυασμούς, ήταν γνωστή αρχικά ως Σύνδρομο Χ (διότι ελάχιστα γνωρίζαμε για τον παράγοντα 'Χ' που συνδέει τους επί μέρους παράγοντες κινδύνου μεταξύ τους), ή ως Σύνδρομο Αντοχής στην Ινσουλίνη (διότι διαπιστώθηκε ότι η ινσουλίνη δύσκολα επιτελούσε τις διάφορες λειτουργίες της).

Σήμερα η συσσώρευση αυτών των παραμέτρων είναι γνωστή ως Μεταβολικό Σύνδρομο, αφού γνωρίζουμε ότι οι αιτίες και οι συνέπειές του είναι άρρηκτα συνδεμένες με τον μεταβολισμό του οργανισμού.
Τα στοιχεία του μεταβολικού συνδρόμου είναι τα κάτωθι:

• Δυσανεξία στη γλυκόζη
• Μείωση HDL-χοληστερίνης
• Υπερινσουλιναιμία
• Υπέρταση
• Ινσουλινοαντιχή
• Κεντρική παχυσαρκία
• Αύξηση των VLDL-Τριγλυκεριδίων
• Μικρολευκωματινουρία
• Διαταραχή στον χειρισμό της γλυκόζης όχι μόνο στα άτομα με εμφανή διαβήτη
• Δυσανάλογα ψηλά επίπεδα ινσουλίνης σε σχέση με την γλυκόζη του αίματος
• Τριγλυκερίδια ιδιαίτερα επιβλαβή για τα αγγεία
• Ανίχνευση πολύ μικρών ποσοτήτων λευκώματος στα ούρα

Παρότι οι παράγοντες κινδύνου περιγράφηκαν αρχικά πριν είκοσι χρόνια, μόλις το 1988 ο Reaven, ένας Αμερικανός ιατρός και ερευνητής, επανεκτίμησε αυτήν την ομάδα κινδύνου την οποία ονόμασε Σύνδρομο Χ. Στη συνέχεια διαπιστώθηκε ότι και η κεντρικού τύπου παχυσαρκία αποτελούσε παράγοντα κινδύνου και μέρος αυτής της ομάδος. Σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως ο όρος "Μεταβολικό Σύνδρομο".

Η υπερινσουλιναιμία και/ή η ινσουλινοαντοχή και το μεταβολικό σύνδρομο


Από μεγάλο αριθμό επιδημιολογικών μελετών, διαπιστώθηκε ότι η υπερινσουλιναιμία αποτελεί προγνωστικό δείκτη για την εμφάνιση ΜΙΕΣΔ αλλά επίσης ότι σχετίζεται με τη στεφανιαία νόσο (ΣΝ) στα άτομα με ΜΙΕΣΔ.

Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι η υπερινσουλιναιμία και/ή η ινσουλινοαντοχή αποτελούν τον συνδετικό κρίκο, τον παράγοντα 'Χ', του μεταβολικού συνδρόμου. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε θεραπευτική στρατηγική η οποία ελαττώνει την υπερινσουλιναιμία και/ή την ινσουλινοαντοχή πιθανόν να είναι ευεργετική για το σύνολο των παραγόντων κινδύνου και τις επιπλοκές που προκαλεί.

Η πιθανότερη εξήγηση της αυξημένης συχνότητας ΣΝ στον ΜΙΕΣΔ, από την οποία κυρίως κινδυνεύει η ζωή αυτών των ατόμων, είναι ότι στην εμφάνισή της συμβάλλουν και οι άλλοι παράγοντες του μεταβολικού συνδρόμου. Κάθε συστατικό του μεταβολικού συνδρόμου αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση ΣΝ. Η συνύπαρξη και των άλλων συστατικών της ομάδας γίνεται «ωρολογιακή βόμβα» αφού πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο εμφάνισης αγγειακών συμβαμάτων.

Αυτό σημαίνει ότι η αντιμετώπιση του ΜΙΕΣΔ δεν πρέπει να εστιάζεται στη λήψη μέτρων με αποκλειστικό σκοπό την ομαλοποίηση της γλυκόζης του αίματος, αλλά σε στρατηγικές για τη μείωση και των άλλων παραμέτρων κινδύνου για ΣΝ.

Είναι αποδεδειγμένο ότι τα άλλα χαρακτηριστικά του μεταβολικού συνδρόμου μπορούν να προϋπάρχουν περισσότερα από 10 χρόνια πριν από τη διάγνωση του ΜΙΕΣΔ. Αυτό είναι πολύ σημαντικό στοιχείο για την κατανόηση της συσχέτισης μεταξύ ΜΙΕΣΔ και του αυξημένου κινδύνου όχι μόνο της εμφάνισης ΣΝ αλλά κυρίως της βαρύτερης πορείας της ΣΝ στα άτομα με ΜΙΕΣΔ. Με άλλα λόγια ο κίνδυνος και η εξέλιξη της ΣΝ ξεκινά πολλά χρόνια πριν από την εμφάνιση του σακχαρώδη διαβήτη.

Έτσι, θα πρέπει η πρόληψη της ΣΝ να αρχίζει από το γιατρό της πρωτοβάθμιας περίθαλψης πριν από την εμφάνιση του ΜΙΕΣΔ. Αυτό μπορεί να ηχεί παράδοξο, αλλά η άμεση και επιθετική αντιμετώπιση των εμφανών στοιχείων του μεταβολικού συνδρόμου (π.χ. της κοιλιακής παχυσαρκίας, της υπέρτασης, και της υπερχοληστεριναιμίας) μπορεί να έχει σημαντική επίδραση τόσο στην πρόληψη του ΜΙΕΣΔ όσο και στην καλύτερη έκβαση της ΣΝ.

Η κοιλιακή παχυσαρκία φαίνεται ότι αποτελεί σημαντικό δείκτη του κινδύνου εμφάνισης ΣΝ. Έτσι η περίμετρος της μέσης στο ύψος του ομφαλού σχετίζεται με τον κίνδυνο ΣΝ αλλά και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Μετρήσεις μεγαλύτερες από 95 cm για τις γυναίκες και 100 cm για τους άνδρες συνδέονται με εξαιρετικά αυξημένο κίνδυνο.
Η παρακολούθηση και η διάγνωση του μεταβολικού συνδρόμου:

Ο ιατρός της πρωτοβάθμιας περίθαλψης μπορεί όχι μόνον να αναγνωρίσει τους ασθενείς με το μεταβολικό σύνδρομο αλλά και τα άτομα με επιρρέπεια στο να το εμφανίσουν μελλοντικά. Οι υποψήφιοι εμφανίζουν ένα ή περισσότερα από τα εξής: κοιλιακή παχυσαρκία, υπέρταση, διαταραχές των λιπιδίων του αίματος π.χ. αυξημένη χοληστερόλη, ιδίως LDL χοληστερόλη, χαμηλή HDL χοληστερόλη, και εμφανή ή όχι ΜΙΕΣΔ.

Ένα άτομο που παρουσιάζει ένα ή περισσότερα από τα παραπάνω είναι φρόνιμο να ελεγχθεί και για τα υπόλοιπα στοιχεία του μεταβολικού συνδρόμου.
Ο έλεγχος περιλαμβάνει τα εξής:


• Μέτρηση σωματικού βάρους και περίμετρο μέσης
• Μέτρηση της αρτηριακής πίεσης
• Προσδιορισμός της γλυκόζης του αίματος
• Προσδιορισμός των λιπιδίων του ορού
• Προσδιορισμός της μικρολευκωματινουρίας
Η αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου


Η αναγνώριση των παραγόντων κινδύνου του μεταβολικού συνδρόμου, έχει ιδιαίτερη σημασία αφού υπάρχουν στρατηγικές που τροποποιούν ευνοϊκά την εξέλιξή τους. Όπως ειπώθηκε ήδη συνδετικός κρίκος των παραγόντων του μεταβολικού συνδρόμου αποτελεί η υπερινσουλιναιμία και/ή η αντίσταση στην ινσουλίνη.
Η πρώτη γραμμή επίθεσης απέναντι στο Μεταβολικό Σύνδρομο και τις δυσμενέστατες επιπτώσεις που προκαλεί στην υγεία, είναι σίγουρα η επίτευξη και διατήρηση επιθυμητού βάρους.
Όπως ειπώθηκε, συνδετικός κρίκος των παραγόντων του Μεταβολικού Συνδρόμου αποτελεί η υπερινσουλιναιμία και/ή η αντίσταση στην ινσουλίνη. Η ελάττωση του βάρους και η άσκηση, μειώνουν την υπερινσουλιναιμία και την αντίσταση στην ινσουλίνη, αλλά και τους άλλους παράγοντες κινδύνου για στεφανιαία νόσο.
Περνώντας τώρα στον σωστό τρόπο απώλειας βάρους, αξίζει να επισημάνουμε πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατο να επιτευχθεί μέσα από στερητικές δίαιτες ή αμφιβόλου δράσης ουσίες που κυκλοφορούν ως συμπληρώματα διατροφής.
Όπως έχουμε πολλές φορές επισημάνει μέσα από αυτό το βήμα, η σωστή διατροφική προσέγγιση για την επίλυση του προβλήματος της παχυσαρκίας δεν είναι εύκολη υπόθεση και απαιτεί την πλήρη συνεργασία του ατόμου με τον διαιτολόγο, που καλείται όχι μόνο να καταρτίσει την σωστή και εξατομικευμένη διατροφική αγωγή, που πρέπει να ακολουθήσει το άτομο, αλλά και να συνεισφέρει ουσιαστικά στην τροποποίηση της συμπεριφοράς του ατόμου απέναντι στη διατροφή.
Στο μεταβολικό σύνδρομο ορισμένα φάρμακα π.χ. αντιυπερτασικά (β-αναστολείς, διουρητικά), ή τα αντιδιαβητικά δισκία (σουλφονυλουρίες), μπορούν να επιδεινώσουν ή και να επισπεύσουν την εμφάνιση άλλων παραγόντων κινδύνου για στεφανιαία νόσο. Θα πρέπει λοιπόν στα άτομα με μεταβολικό σύνδρομο αυτές οι ουσίες να χρησιμοποιούνται με προσοχή.
Στόχος μας θα πρέπει να είναι η εξάλειψη ή η βελτίωση κάθε παράγοντα κινδύνου χρησιμοποιώντας τα παρακάτω θεραπευτικά μέτρα:


• Κατάλληλη δίαιτα, σωματική άσκηση, απώλεια σωματικού βάρους.
• Υπογλυκαιμικά δισκία για τον έλεγχο του σακχαρώδη διαβήτη, όποτε αυτό είναι αναγκαίο.
• Μείωση της υπερινσουλιναιμίας και/ή της ινσουλινοαντίστασης με άσκηση και ενδεχομένως στο μέλλον με φάρμακα.
• Ρύθμιση της υπέρτασης.
• Χορήγηση υπολιπιδαιμικών φαρμάκων όταν ενδείκνυται.
• Αποφυγή φαρμάκων που προκαλούν υπεργλυκαιμία, υπερινσουλιναιμία και/ή ινσουλινοαντίσταση (π.χ. γλυκοκορτικοειδή και ορισμένα διουρητικά).

Δεν υπάρχουν όμως άκαμπτοι κανόνες. Η θεραπευτική αντιμετώπιση πρέπει να εξατομικεύεται. Σε μερικά άτομα η σωματική άσκηση ή η απώλεια βάρους θα μπορούσαν να εξαλείψουν τους περισσότερους παράγοντες του μεταβολικού συνδρόμου.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κάπνισμα, το οποίο αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για ΣΝ, ιδιαίτερα στο διαβήτη. Διακοπή του καπνίσματος μειώνει σημαντικά την πιθανότητα βλάβης όχι μόνο των στεφανιαίων αλλά και των αγγείων των κάτω άκρων.

Εφόσον δεν αποδώσει αυτή η τακτική, υπάρχουν φαρμακευτικοί παράγοντες που μειώνουν τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα και αναφέρεται ότι μειώνουν και την ινσουλινοαντοχή π. χ. η μετφορμίνη, η ακαρβόζη, και ορισμένα νέα φάρμακα όπως η γλιμεπιρίδη αλλά και μια νέα κατηγορία, οι θειαζολιδενδιόνες που θα κυκλοφορήσουν προσεχώς.

Ταυτόχρονα θα πρέπει να αντιμετωπισθούν η υπέρταση και η μικρολευκωματινουρία που ανταποκρίνονται στα περισσότερα αντιυπερτασικά. Τα αντιυπερτασικά της κατηγορίας των αναστολέων της αγγειοτασίνης αναφέρεται ότι έχουν ιδιαίτερο ευνοϊκό ρόλο εδώ. Τέλος μείωση του κινδύνου επιτυγχάνεται με τη μείωση των επιπέδων των λιπιδίων χρησιμοποιώντας συντηρητικά μέσα αρχικά και φαρμακευτική αγωγή όπου χρειάζεται ανάλογα με το ποια λιπίδια είναι αυξημένα (χοληστερίνη ή τριγλυκερίδια ή και τα δύο).
Συμπέρασμα

Το μεταβολικό σύνδρομο αποτελείται από ορισμένους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση επιπλοκών από ζωτικά όργανα όπως τα στεφανιαία αγγεία, τα αγγεία του εγκεφάλου αλλά και των κάτω άκρων. Κάθε στοιχείο του μεταβολικού συνδρόμου αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου, συνήθως όμως αυτοί συσσωρεύονται στο ίδιο άτομο με αποτέλεσμα να αυξάνεται κατά πολύ ο κίνδυνος επιπλοκών.

Απλά μέτρα, όπως η απώλεια βάρους, η άσκηση, η διακοπή του καπνίσματος και όπου χρειάζεται η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή απομακρύνουν σε σημαντικό βαθμό των κίνδυνο επιπλοκώνΤο θετικό αυτής της παραδοχής, είναι ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε, ώστε να αισθανόμαστε και να ενεργούμε καλύτερα, ακόμα και αν η ίδια η κατάσταση δεν αλλάζει.

Την επόμενη λοιπόν φορά που θα σκεφτείτε ότι πρέπει να αλλάξετε τον τρόπο διατροφής σας και να χάσετε βάρος, μην προβληματιστείτε με αρνητικές σκέψεις του τύπου «θα μου λείψει η αγαπημένη μου σοκολάτα», «τι κρίμα που δεν θα ξαναβγώ για ποτό», αλλά αναλογιστείτε « τι καλό που θα κάνω υγεία μου», «σε λίγο καιρό θα μου κάνουν ρούχα της αρεσκείας μου», «θα αποκτήσω μεγάλη αυτοπεποίθηση με την αλλαγή της εμφάνισής μου» κ.λ.π.

Παράλληλα και στα πλαίσια της συμπεριφοριστικής προσέγγισης, συνειδητοποιήστε πως τροφές που λανθασμένα πιστεύετε πως αποτελούν αιτία των επιπλέον κιλών σας (π.χ. μακαρόνια), πρέπει να ενταχθούν στη δίαιτα σας, σε σωστή ποσότητα και συχνότητα βέβαια, ώστε να «απευαισθητοποιήσετε» τον εαυτό σας από μια λανθασμένη αρνητική σκέψη (τα μακαρόνια με παχαίνουν – δεν θα τα ξαναφάω ποτέ), που με μαθηματική ακρίβεια θα σας οδηγήσει κάποια στιγμή, στην υπερκατανάλωση της «απαγορευμένης», σύμφωνα με τα κριτήρια σας, τροφής.

Θoδωρής Γιάνναρος, μοριακός - πυρηνικός βιολόγος