Παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση του βάρους

Η παχυσαρκία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα διατροφικά προβλήματα για τις σύγχρονες κοινωνίες. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, με τη μειωμένη φυσική δραστηριότητα και την υπερβολική κατανάλωση φαγητού, ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την αύξηση της παχυσαρκίας.

Ο παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει χαρακτηρίσει την παχυσαρκία «επιδημία» που μαστίζει τον Δυτικό κόσμο, καθώς θεωρείται η δεύτερη αιτία θανάτου μετά το κάπνισμα. Πλέον, η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται και νόσος, εξαιτίας των σοβαρών προβλημάτων υγείας που την ακολουθούν, όπως οι καρδιακές παθήσεις, ο διαβήτης τύπου ΙΙ, η υψηλή πίεση του αίματος, μερικές μορφές καρκίνου, με αποτέλεσμα τη μείωση του προσδόκιμου της ηλικίας. Το μέγεθος του προβλήματος επαληθεύεται από το μεγάλο αριθμό ατόμων που πάσχουν από τη νόσο και αναμένεται να πάρει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Πάνω από το 50% των Αμερικάνων και βρετανών είναι υπέρβαροι, ενώ και στην Ελλάδα το πρόβλημα λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις, με απαισιόδοξα αποτελέσματα. Τα ποσοστά παχυσαρκίας αυξάνονται συνεχώς, κατατάσσοντάς μας πρώτους στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικό της νόσου είναι ότι δεν υπάρχουν διακρίσεις όσο αναφορά την ηλικία, το φύλο ή την οικονομική κατάσταση των ανθρώπων.

Τι είναι η παχυσαρκία;
Παχυσαρκία είναι η υπερβολική εναπόθεση λίπους στα λιποκύτταρα. Αυτό συμβαίνει όταν το σωματικό βάρος υπερβαίνει το 20-30% του επιθυμητού βάρους. Ο βαθμός παχυσαρκίας προσδιορίζεται με τον Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), που υπολογίζεται από το πηλίκο του βάρους του σώματος σε κιλά, διαιρούμενο με το τετράγωνο του ύψους σε εκατοστά. Φυσιολογικός θεωρείται ο ΔΜΣ που κυμαίνεται από 18,5 έως 25. Υπέρβαρο θεωρείται το άτομο που έχει ΔΜΣ από 25 έως 30 και παχύσαρκο εκείνο που έχει ΔΜΣ από 30 έως 35. Τιμές ΔΜΣ μεγαλύτερες από 35 υποδηλώνουν πρόβλημα σοβαρής παχυσαρκίας, η οποία προδιαθέτει σε επικίνδυνες επιπλοκές.

Παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν στην παχυσαρκία

• Διαταραχή του ενεργειακού ισοζυγίου

• Κληρονομικότητα-γενετικοί παράγοντες

• Περιβαλλοντικοί παράγοντες

• Ψυχολογικοί παράγοντες

• Μεταβολικές διαταραχές

• Ενδοκρινολογικοί παράγοντες

• Μειωμένη φυσική δραστηριότητα



Διαταραχή του ενεργειακού ισοζυγίου
Ένας από τους βασικότερους λόγους που οδηγούν στην παχυσαρκία είναι η πρόσληψη περισσότερης ενέργειας από την απαιτούμενη ή απ’ αυτήν που καταναλώνεται. Το περίσσιο της ενέργειας (θετικό ισοζύγιο ενέργειας) αποθηκεύεται με τη μορφή λίπους στα λιποκύτταρα. Η παχυσαρκία δημιουργείται με την αύξηση του όγκου των λιποκυττάρων, τα οποία δημιουργούνται έως την ενηλικίωση. Επομένως, τα παχύσαρκα άτομα έχουν μεγαλύτερα και  περισσότερα λιποκύτταρα, συγκριτικά με κάποιον που έχει φυσιολογικό βάρος.


Κληρονομικότητα
Η κληρονομικότητα παίζει, επίσης, σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της παχυσαρκίας. Έρευνες έδειξαν ότι όταν και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι, οι πιθανότητες να είναι και το παιδί φτάνουν το 80%. Αν ένας από τους δύο είναι παχύσαρκος, το ποσοστό μειώνεται στο 50%, ενώ αν κανένας από τους δύο γονείς δεν είναι, τότε το ποσοστό μειώνεται στο ελάχιστο (10%). Πρόσφατα, η ανεύρεση ενός γονιδίου που είναι υπεύθυνο για τη σύνθεση μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται λεπτίνη φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας.Τα λιποκύτταρα πολλαπλασιάζονται στην παιδική ηλικία, ενώ μετά αυξάνονται μόνο όσον αφορά το μέγεθος. Συνεπώς, ένα παχύσαρκο παιδί θα έχει περισσότερα λιποκύτταρα, μεγαλύτερη όρεξη, κακές διατροφικές συνήθειες και, άρα, περισσότερες πιθανότητες να γίνει παχύσαρκος ο ενήλικας.Ο γενετικός κώδικας, λοιπόν, ευθύνεται σε σημαντικό βαθμό για την ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Το γεγονός ότι τα μέλη μιας οικογένειας μοιράζονται κατά κανόνα έναν κοινό τρόπο ζωής, άρα και έναν κοινό τρόπο διατροφικών συνηθειών, καθιστά δύσκολη την αναγνώριση του βαθμού επίδρασης των γενετικών παραγόντων.


Περιβαλλοντικοί παράγοντες  
Πέρα από τους  γενετικούς παράγοντες, φαίνεται ότι παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση της παχυσαρκίας και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Οι άνθρωποι αποκτούν διατροφικές συνήθειες στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί κάποιο άτομο να έχει προδιάθεση για παχυσαρκία, που θα επιδεινωθεί όταν και το οικογενειακό περιβάλλον έχει κακή διατροφική συμπεριφορά καθότι η οικογένεια αποτελεί πρότυπο για τα παιδιά. Οικογένειες με παχύσαρκα άτομα έχουν τη συνήθεια να καταναλώνουν τροφές πλούσιες σε λιπαρά, και άρα σε θερμίδες. Για παράδειγμα, το «γρήγορο φαγητό» δίνει πολλές θερμίδες χαμηλής ποιότητας, οδηγώντας σταδιακά σε μεγάλη αύξηση βάρους.

Ψυχολογικοί παράγοντες
Πολλές φορές, οι άνθρωποι συνδέουν τη συναισθηματική τους κατάσταση με το φαγητό, θεωρώντας έτσι ότι αντιμετωπίζουν την κακή ψυχολογία τους. Η διατροφική μας συμπεριφορά μπορεί να επηρεαστεί πολύ από τα συναισθήματά μας. Η επιλογή των φαγητών, η ποσότητα και η συχνότητα των γευμάτων μπορεί να σχετίζονται με την ψυχολογία μας. Το άγχος, η απογοήτευση, η κατάθλιψη, η ανία και η συναισθηματική πίεση μπορεί να οδηγήσουν στην υπερκατανάλωση τροφής. Αποτέλεσμα της υπερκατανάλωσης είναι η μεγάλη και ανεξέλεγκτη αύξηση βάρους. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι άλλο ένα χαρακτηριστικό των παχύσαρκων, και έρχεται ως συνέπεια της σωματικής και ψυχολογικής κακοποίησης, ή της συναισθηματικής στέρησης κατά την παιδική ηλικία. Δύο μορφές διαταραχής της όρεξης, και άρα και του βάρους, λόγω ψυχολογικών παραγόντων, είναι η ψυχογενής βουλιμία και η ψυχογενής ανορεξία.

Μεταβολικές διαταραχές
Υπάρχουν περιπτώσεις παχυσαρκίας που εμφανίζονται ως αποτέλεσμα χαμηλού Βασικού Μεταβολικού Ρυθμού. Βασικός μεταβολισμός είναι το ελάχιστο ποσό ενέργειας που απαιτείται για τη διατήρηση του ανθρώπινου οργανισμού στη ζωή, δηλαδή για να επιτελεστούν οι βασικές του λειτουργίες (αναπνοή, καρδιακή λειτουργία, διατήρηση θερμοκρασίας κ.λπ.). Οι παχύσαρκοι εμφανίζουν διαταραχές στον μεταβολισμό τους, με αποτέλεσμα τη διαταραχή του βάρους τους. Οι πιο συνηθισμένες μεταβολικές διαταραχές στην παχυσαρκία είναι η αύξηση της χοληστερόλης, των τριγλυκερίδιων, των κετονικών σωμάτων, της γλυκόζης, της ινσουλίνης και του ουρικού οξέος στο πλάσμα.


Μειωμένη φυσική  δραστηριότητα
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής συμβάλλει στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Η μειωμένη φυσική δραστηριότητα, λόγω φόρτου εργασίας, σε συνδυασμό με την καθιστική ζωή και την αυξημένη κατανάλωση θερμίδων, διαταράσσουν το ισοζύγιο ενέργειας και επέρχεται σταδιακά αύξηση του σωματικού βάρους και λίπους. Ένας παχύσαρκος άνθρωπος μπορεί να έχει χαμηλότερη πρόσληψη θερμίδων από έναν αδύνατο, αλλά να έχει περίσσεια θερμίδων, γιατί δεν ασχολείται με κάποια φυσική δραστηριότητα.


Τελικά, γιατί παχαίνουμε;
Ο κύριος λόγος που παχαίνουμε είναι γιατί τρώμε περισσότερο απ’ αυτό που χρειάζεται ο οργανισμός μας. Μεγάλες ποσότητες τροφής κακής ποιότητας με πολλά λιπαρά, και συνεπώς θερμίδες, είναι το χαρακτηριστικό του σημερινού τρόπου ζωής. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό είναι η καθιστική ζωή, λόγω φόρτου εργασίας. Η έλλειψη άσκησης, όμως, οδηγεί στη μείωση του μεταβολισμού και στη μειωμένη καύση θερμίδων, με αποτέλεσμα να παχαίνουμε. Επιπλέον παράγοντες που παίζουν ρόλο στην αύξηση του βάρους είναι η κληρονομικότητα, οι κακές οικογενειακές διατροφικές συνήθειες που θα αποκτήσει το άτομο και θα τον ακολουθούν για μια ολόκληρη ζωή, ο χαμηλός μεταβολικός ρυθμός, με συνέπεια τις χαμηλές καύσεις ενέργειας, και τέλος οι ψυχολογικές διαταραχές που οδηγούν σε λανθασμένες επιλογές ποσότητας και ποιότητας τροφής.

Η λύση στο πρόβλημα της παχυσαρκίας είναι η ισορροπημένη διατροφή σε συνδυασμό με τη φυσική δραστηριότητα. Το μυστικό είναι να υπάρχει καθημερινά ποικιλία τροφίμων και σωστός συνδυασμός σε ισορροπημένη ποσότητα, ώστε να καλύπτονται οι ενεργειακές μας ανάγκες και να λειτουργεί σωστά ο οργανισμός μας.  
Ενδοκρινολογικοί παράγοντες

Κάποιες ορμονικές διαταραχές, επίσης, φαίνεται ότι δημιουργούν προδιάθεση για παχυσαρκία. Συχνά, οι παχύσαρκοι εξετάζονται για υποθυρεοειδισμό. Τα επίπεδα της Τ3 και Τ4 είναι αυτά που ελέγχονται αρχικά. Υπάρχουν και κάποια ακόμα τεστ που ελέγχουν τη λειτουργία του υποθαλάμου και της υπόφυσης. Μπορεί τα αποτελέσματα να δείχνουν ότι υπάρχουν ανωμαλίες στον υποθάλαμο, παρ’ όλα αυτά δεν μπορεί να εξηγηθεί αν αυτή η ανωμαλία είναι το αίτιο ή το αποτέλεσμα της παχυσαρκίας. Ο υπογοναδισμός είναι ένα αίτιο παχυσαρκίας, το οποίο σπάνια παρουσιάζεται.

Μία ακόμα ορμονική μεταβολή, που οφείλεται στην αύξηση της κορτιζόλης και κορτιζόνης, και οδηγεί στην αύξηση του βάρους, είναι το σύνδρομο Cushing, με χαρακτηριστικά το πανσεληνοειδές προσωπείο και την εναπόθεση λίπους στον αυχένα και στον κορμό. Τέλος, το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών και άλλες ορμονικές ανωμαλίες στη γυναίκα προδιαθέτουν στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας.


 
Αυγή Καραΐσκου
Διαιτολόγος διατροφολόγος